1802-1822 Teodora Kownacka

Stanisław Dąmbski z Lubrańca herbu Godziemba był synem Antoniego Józefa (1706-1771), wojewody brzesko-kujawskiego i Anny Karoliny Lubomirskiej, córki Jerzego Aleksandra Lubomirskiego, wojewody sandomierskiego. W 1761 r. był pułkownikiem buławy mniejszej koronnej. W 1765 r. poślubił Józefę Mariannę Wessel (1730-1799), starościankę golubską, herbu Rogala, córkę Stanisława Wessla i Ludwiki Bieganowskiej. Dziadek Józefy Marianny był bratem właścicielki Pilicy, królewiczowej Marii Józefy z Wesslów Sobieskiej. W 1766 r. Dąmbski otrzymał, po bracie Auguście, chorągiew husarską, wykupił starostwo kowalskie z rąk Zboińskiego i wspólnie z żoną otrzymał wójtostwo kowalskie. W 1766 r. zabezpieczył małżonce 900 000 florenów na swoich dobrach. Jego rodzice, na odstąpienie mu starostwa młodzieszowskiego, otrzymali konsens królewski dopiero w 1770 r. Z małżeństwa z Józefą narodziły się dzieci: Agnieszka (ur.1772), Teodora (ur. 1777), Marianna (ur.1785), Stanisław (ur.1790), Adam (zm.1798), Józef i Wojciech. Wojewoda posiadał olbrzymią fortunę -osiem miast i przeszło sto wsi. W ramach posagu otrzymał 1 800 000 zł i 500 000 zł na dobrach Pilica i Biała, lecz żyjące ponad stan nie potrafił utrzymać majątku.Problemy finansowe zmusiły Stanisława Dąmbskiego do sprzedania w 1777 roku rodzinnych dóbr Dąbie a w następnym roku hrabstwo Lubranieckie z przywiązanym do nich tytułem hrabiowskim kupił Paweł Dąbski, kasztelan brzeski. W roku 1781 Stanisław został kawaler orderu Św. Stanisława. W 1783 r. otrzymał konsens królewski, na odstąpienie starostwa kowalskiego Sokołowskiemu, a po Pawle Dąbskim, otrzymał kasztelanię brzeską i w tym samym roku, po śmierci Ludwika Babskiego, został ostatnim wojewodą brzeskim-kujawskim. Rok 1785 przyniósł mu order Orła Białego i narodziny córkiMarianny. Stanisław Dąmbski był jednym z wierzycieli Teodora Wessla. Kiedy ten nie był w stanie spłacać lawinowo narastających długów rozpoczęła się fala procesów wytaczanych przez wierzycieli. 15 października 1785 r sąd grodzki w Krakowie polecił sporządzić szczegółowy inwentarz majątku pilickiego, obejmujący Owczarnię, Sławniów, Zarzecze i Złożeniec. W 1787 roku na dobra został nałożony areszt na rzecz wierzycieli. W 1787, po śmierci żony, Stanisław miał zamiar żenić się z bratanicą, Anną, która była po rozwodzie z Teodorem Wesslem. W tym samym roku jego córki zostały wprowadzone do Golędzinowa, majątku odziedziczonego po babce -Ludwice Wesslowej. Trybunał Koronny w Lublinie z majątku pozostałego po Teodorze Wesslu stworzył „massę konkursową wesslowską” i w roku 1790 przyznał prawo do masy spadkowej 86 osobom i instytucjom. Z tego okresu pochodzi „Inwentarz Dóbr Klucza Pileckiego przy oddawaniu go w posesyją St. Dąbskiemu wojewodzie, Dyonizemu Mniewskiemu kasztelanowi Brzeskiemu, Kujawskiemu, tudzież J.O.X. Józefowi Czartoryskierau Stolnikowi Wielkiego Księstwa Litewskiego - wierzycielom Wesslowskim podczas zjazdu na tychże dobrach na mocy wyroku Trybunału Głównego Koronnego”. Żoną wymienionego w akcie Dionizego Mniewskiego  herbu Ogończyk była Anna hr. Dąmbska z Dąbia herbu Godziemba, poprzednio zamężna z Karolem Wesslem.

W 1792 urodził się syn Teodory i Kazimierza Kownackiego herbu Ślepowron, wówczas rotmistrza chorągwi 2. Brygady Kawalerii Narodowej, kawalera Orderu św.Stanisława -noszący jak ojciec imię Kazimierz. Według nekrologu, który ukazał się w prasie po śmierci Teodory, urodziła się ona w 1777 roku. W roku 1792 miała więc 15 lat! W 1793 roku Dąmbski był prezesem sądów apelacyjnych prowincyi koronnych i konsyliarzem konfederacyi generalnej. Sprzedał wówczas Grabie Biesiekierskiemu. Rotmistrz Kazimierz Kownacki, mąż Teodory, w 1794 dzierżawił (?) od Działyńskich Kościelec Kujawski. W 1800 r. Kościelec zakupił od Działyńskich rotmistrz Kawalerii Narodowej Michał Dąbski h. Godziemba. W latach 1797 -1800 Kazimierz Kownacki był właścicielem Gnojna k.Inowrocławia, które wcześniej należało do Działyńskich.

Sprawę rozliczeń finansowych między bankiem a wierzycielami Teodora Wessla komplikowała sytuacja polityczna. Po trzecim rozbiorze Polski jego majątek znalazł się w różnych zaborach. Szczególnie skomplikowana sytuacja była w dobrach pilickich. Po III rozbiorze Polski, podpisanym 24 października 1795 r. Pilica wraz Biskupicami, Cisową, Dobrą, Gluzowem, Kocikową, Mokrusem, Przychodami, Kleszczową, Siamoszycami, Sławniowem, Wierbką i Zarzeczem znalazła się w zaborze pruskim. Smoleń, Złożeniec oraz należąca wówczas do pilickich posiadłości Strzegowa przypadły Austrii.

Ciężko jest rozwikłać sprawy majątkowe kiedy kolejne informacje zamiast pomagać zaciemniają obraz: W roku 1802  Teodora Teodora hr. Dąmbska z Dąbia herbu Godziembanabyła dobra pilickie od Głównego Banku Berlińskiego płacąc za nie 150 000 marek [...] W 1803 roku Stanisław Dąmbski zapisał Pilicę córce Teodorze. Już w następnym roku na hipotece dóbr zostały zapisane obligacje na sumę stanowiące zabezpieczenie pożyczki sto dwadzieścia trzy tysiące talarów, której, na dziesięć lat, udzielił jej starozakonny Jakub Lewin z Kwidzyna (wówczas Marienwerder). Trzy lata później Teodora zamieściła ostrzegawcze anonse w prasie:

W szrodę dnia 15 lipca roku 1807. Uwiadomienie. Teodora Kownacka z domu Hrab. Dąmbska podaie do wiadomości powszechney, iż dnia 27. Stycznia 1804 wydała Starozakonnemu Jakubowi Lewin, bankierowi w Kwidzynie (Marienweder) cztery obligacye, iedną na 66,000, drugą na 18,000, trzecią na 24,00, czwartą na 15,000 w ogóle na stodwadziescia trzy tysiące talarów z terminem do zapłacenia 27. Stycznia 1814 r. i te obligacye zapisane zostały w książkę hypotekową na iey własne dobra Pilica zwane, w cyrkule Pilica w Departamencie Kaliskim leżące; bankier Jakub Lewin niewypłacił iednak całey wzyż wyrażonej summy, ale tylko siedemdziesiąt pięć tysięcy talarów i to nie na […..] mimo to miał pomienione obligacye za zupełną summę 123,000 talarów zastawić Królewsko Pruskiemu Lombardowi w Elblągu, o czym Teodora Kownacka uwiadomiona była od Directorium Królewsko Pruskiego banku w Berlinie, listem pod dniem 8. Sierpnia 1806. ale który dopiero dnia 19. października do Warszawy był nadesłany. Z tego powodu niżey podpisana pomienione 4 obligacye, uznaie tylko za swoy dług na summę siedemdziesiąt pięć tysięcy talarów, oprócz tego zastrzega sobie sprawiedliwe pretensye do Jakuba Lewin o13 780 talarów, które odzyskać powinna, gdyż tę summę nie właściwie (indebite) od niey dostał. Ostrzega ieszcze, iż niżey podpisana za przeszłego nawet rządu, równie iako i teraz zaniosła protestacyą do ksiąg hipotekowych Pilickich, względem pomienionych obligacyi, iuż w Maiu 1805. r. proces w tey mierze rospoczeła- Ninieysze podanie do wiadomości powszechney ma szczególniey służyć za odpowiedź Królewsko Pruskiemu bankowi (o ktorem nie można wiedzieć, gdzie się teraz znayduie) gdyżodpis pod dniem 23. października 1806 (na list iego datowany 8. Sierpnia) adressowany do Berlina, z przyczyn woiennych zamięszań na powrót pocztą odesłany został. Wiadomość ninieysza ma także służyć za ostrzeżenie ażeby nikt pomienionych wyżej 4 obligacyi nie nabywał. W Warszawie dnia 1.Lipca r.1807. Teodora z Hrab. Dambskich Kownacka.

Po Pokoju Tylżyckim (1807) Pilica znalazła się w departamencie kaliskim a następnie w departamencie krakowskim Księstwa Warszawskiego. Stanisław Dąmbski zmarł w Warszawie w 1809 r. i został pochowany w Giżycach. Najciekawszym wydarzeniem w dwudziestoletnim okresie rządów Teodory Kownackiej w Pilicy była wizyta króla saskiego i księcia warszawskiego Fryderyka Augusta, który gościł w pilickim pałacu w 1810 roku w drodze do Krakowa. Pałac był wówczas w mizernym stanie a dziedziczka mieszkała w lewej oficynie.

W pilickich księgach metrykalnych znajduje się zapis: Roku 1811 dnia czwartego miesiąca kwietnia o godzinie dziewiątej przed południem, przed nami Księdzem Mateuszem Mandeckim wikariuszem Pileckim sprawującym obowiązki Urzędnika Stanu Cywilnego Gminy Biskupice Powiatu Pilickiego w Departamencie Krakowskim stawił się Jasnie Wielmożny Pan Antoni Waleski Podprefekt Powiatu Jędrzeiowskiego liczący lat trzydzieści cztery, dziedzic dóbr Nagłowic w tymże Powiecie Jędrzejowskim zamieszkały w Departamencie Krakowskim y okazał nam dziecię płci Męskiej które urodziło się w Pałacu Jaśnie Wielmożny z Dambskich Hrabiny Teodory Kownackiey, pod numerem pierwszym Gminy Biskupic na dniu trzydziestym pierwszym Marca roku bieżącego oświadczaiąc iż jest spłodzone z niego i Maryianny z Jaśnie Wielmoznych Dambskich dziewiętnaście lat maiący Jego Małżonki i że życzeniem iego iest nadać mu Imiona Stanisław Józef Felix. Po uczynieniu powyższego oświadczenia y okazaniu Dziecięcia w przytomności Wielmoznego Franciszka Bergera Konsylierza Medycynalnego w tymże Departamencie y Powiecie w Pilicy w domu własnym zamieszkałego. Tudzież Wielmożnego Antoniego Grudzińskiego Dóbr Pileckich Kommisarza. Oyciec i świadkowie Akt niniejszy urodzenia z nami po przeczytaniu onego podpisali.

Na pozór sprawa jest prosta. Tymczasem herbarze wymieniają jako oficjalne potomstwo Marianny i Antoniego: Antoniego (1802); Kacpra (1805); Teodorę i Stanisława (1812); Józefa (1814); Felicjannę (1816) i Marię (1819). Nie ma żadnego dziecka, które urodziło by się w roku 1811. Nie zgadza się również wiek matki podany w metryce. Marianna urodziła się w 1785 r. miała więc lat 26 a nie dziewiętnaście. Gdyby w 1811 roku liczyła sobie lat 19, pierworodnego syna -Antoniego- urodziła by mając lat dziesięć… Nie jestem w stanie wyobrazić sobie takiego biegu wydarzeń. Natrafiłem na informację, bez podania źródła, że Stanisław Józef Felix był synem Walewskiego i żyjącej w separacji z mężem, jego szwagierki -Teodory Kownackiej. To jestem sobie w stanie wyobrazić. Niejasna pozostaje sprawa urodzonego w 1812 roku Stanisława, oficjalnego syna Antoniego Walewskiego i Marianny. Być może był to usynowiony przez Walewskich owoc grzesznego związku Antoniego i Teodory?

Po klęsce Napoleona w 1812 w Rosji, na terytorium Księstwa Warszawskiego wkroczyły wojska rosyjskie, kładąc praktycznie kres jego istnieniu. Zapewne z tej przyczyny w 1814 r. dobra smoleńskie zostały wystawione na sprzedaż przez bank jako osobna część dóbr pilickich. Księstwo Warszawskie formalnie przestało istnieć w 1815, kiedy, wskutek decyzji kongresu wiedeńskiego, Imperium Rosyjskie zajęło środkową i wschodnią część księstwa, tworzącKrólestwo Polskie.

W roku 3 lipca i 10 grudnia 1816 r. Trybunał Województwa Krakowskiego zasądził od Teodory na rzecz senatora i wojewody Stanisława Jabłonowskiego 1178 dukatów i 2289 złp. Wyrok został zabezpieczony na hipotece dóbr pilickich. W drugiej połowie 1816 roku wprowadzono podział Królestwa Kongresowego na województwa zamiast dotychczasowych departamentów. Pilica znalazła się w Województwie Krakowskim z siedzibą w Kielcach. Rada Obywatelska Województwa Krakowskiego zaproponowała aby siedzibą władz została położona centralnie Pilica. Pertraktacje o wynajęcie pałacu  na siedzibę władz wojewódzkich upady jednak wskutek wygórowanych żądań finansowych i stolicą województwa zostały Kielce.

W 1818 roku Teodora Kownacka rozwiodła się z mężem. Od śmierci Teodora Wessla dobra pilickie wchodziły w skład "spadkowej masy wesslowskiej". Plan jej podziału sporządzono dopiero w 1818 roku. Kownacka uregulowała wówczas tytuł dóbr w hipotece pruskiej i w roku 1822 odsprzedała je z powrotem Bankowi Berlińskiemu za 80 825 złotych i 7 groszy. Po sprzedaży Pilicy przez Bank Berliński kwoty, zgodnie z wyrokiem z roku 1816, należne księciu Stanisławowi Jabłonowskiemu zostały, z procentem od 22 czerwca 1822 zostały spłacone sukcesorom księcia Jabłonowskiego -jego synom Stanisławowi i Antoniemu, którzy w związku z należnymi im wcześniej 7789 złp procentów zapisali ostrzeżenie na hipotece Regnowa w powiecie rawskim, który Kownacka otrzymała od Banku Berlińskiego w rozliczeniu. Nie zaspokoiło to w pełni ich roszczeń a sprawa rozliczeń ciągnęła się latami o czym świadczy zamieszczona w 1851 roku, w Dzienniku Urzędowym Guberni Radomskiej, informacja sugerująca że sprawa rozliczeń Teodory z Jabłonowskimi nie została zamknięta. Po sprzedaży Pilicy w rękach Teodory pozostał dom zajezdny, który jednak spłonął w roku 1823.

Plan podziału „masy wesslowskiej” został zatwierdzony przez Bank Berliński dopiero w roku 1825 a lista wierzycieli liczyła wówczas 56 nazwisk. Nieco zamieszania w poznaniu tych majątkowych zawiłości wprowadza relacja z wizyty w Pilicy, w czerwcu 1826 r. księcia pszczyńskiego Ludwika Anhalt. Według jego zapisków […] jutro mają sprzedawać meble ostatniej właścicielki, hrabiny Kownackiej. W chwili obecnej, za długi, bank w Berlinie przejął majątki w Pilicy […]. W 1826 trwał spór między Głównym Bankiem Berlińskim jako dziedzicem dóbr pilickich a Teodorą Kownacką, dziedziczką Regnowa, o zaległe opłaty ogniowe, podatki skarbowe i dziesięciny z Pilicy. Z roku 1829 pochodzi informacja: Bank Berliński, który uzyskał Pilicę na drodze zamiany z Teodorą z Dąbrowskich za dobra Regnów w powiecie Rawskim, dobra pileckie sprzedał krakowskiemu senatorowi Józefowi Skorupce. Do roku 1830 bank regulował rozliczenia z wierzycielami Teodora Wesslai dopiero po ich zamknięciusprzedał Pilicę Skorupkom. Teodora Kownacka zmarła 6 lutego 1852 roku, w wieku 75 lat. Pochowana została w Rawie. Kazimierz-syn Teodory i Kazimierza Kownackiego jako spadkobierca został dziedzicem wsi Regnów.

Pałac w Kościelcu Kujawskim

Temat powiązany: Między sercem a portfelem