Powiat pilicki

W roku 1794 Pilica wraz z częścią województwa krakowskiego znalazła się w zaborze pruskim. Trzeci rozbiór stanowił tylko potwierdzenie tej sytuacji. Po III rozbiorze Polski, podpisanym 24.X.1795r. Prusy zagarnęły północny skrawek województwa krakowskiego, włączając go do prowincji śląskiej. Obszar ten nazywano Nowy Śląsk i uznano za część Księstwa Śląskiego. Pilicę wraz Biskupicami, Cisową, Dobrą, Gluzowem, Kocikową, Mokrusem, Przychodami,Kleszczowa, Siamoszycami, Sławniowem, Wierbką i Zarzeczem znalazły się w zaborze pruskim. Obszar ten przyłączono do powiatu siewierskiego,który znalazł się w departamencie wrocławskim. Smoleń, Złożeniec oraz należące wówczas do pilickich posiadłości Strzegowa, Słupia, Kozłów i Młodzawy przypadły Austrii. W 1796 roku podzielono powiat siewierski na dwa powiaty: siewierski i pilecki. W okresie zaboru pruskiego władzę sądowa sprawował justicjariusz.

Dekret Napoleona z 14 stycznia 1807 roku ustanawiający Komisję Rządzącą ustalał przyszły podział kraju na 6 departamentów. Po Pokoju Tylżyckim Komisji Rządzącej udało się podporządkować sobie obszar obejmujący Pilicę, omyłkowo należący dotychczas do Nowego Śląska,który włączono do departamentu kaliskiego.

Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego regulował art. 64 Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807. Jednostką podziału administracyjnego pierwszego stopnia był departament. Departamenty dzieliły się na powiaty, powiaty z kolei na gminy wiejskie i gminy miejskie. Departamentami kierowali prefekci, powiatami zaś podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych. Największymi miastami zarządzali prezydenci, pozostałymi miastami burmistrzowie. Prezydenci pochodzili z nominacji króla Fryderyka Augusta III i podlegali prefektom, burmistrzowie mianowani byli przez ministra spraw wewnętrznych i podlegali podprefektom. Rząd Księstwa Warszawskiego wyodrębnił sądownictwo gwarantując mu niezawisłość. W myśl konstytucji Księstwa w Pilicy utworzono sąd pokoju,który reprezentowali wybierany na 6 lat sędzia i podsędek jako sędzia zawodowy,mianowany dożywotnio. Dekretem królewskim z 19 grudnia 1807 roku departamenty podzielono na 60 powiatów. Pilica znalazła się w liczącym 13 powiatów departamencie kaliskim,w powiecie lelowsko-siewierskim z siedzibą w Siewierzu. Akta podsędkowskie powiatu pilickiego założono w 1808r. 12 grudnia 1808 na powiat lelowsko-siewierski został podzielony i z części jego ziem utworzono powiat pilicki.

Na czele powiatu stała Powiatowa Izba Wykonawcza,którą tworzyli prezes Gabriel Taszycki oraz członkowie Bukowski, Koreński, Kowalski-konsyliarz, Kuczyński, Małkowski, Miłkowski, Rayski * - dowódca Powiatowej Gwardii Narodowej,zastąpiony później przez Kulczyckiego. Rembowski, Szotarski,Zakrzewski, Zolanowski. Lekarzem powiatowym był Lajchman a podsędkiem P.Suliński.

Gabriel Józef Longin Taszycki urodził się w r.1755 koło Zawiercia. Był szambelan Stanisława Augusta,generałem majorem ziemiańskim,prawnikiem,publicysta społecznym,uczestnikiem Targowicy,czynnym jakobinem i uczestnikiem sprzysiężenia insurekcyjnego przewodząc przygotowaniu do powstania w Krakowie za co zyskał z rąk T. Kościuszki nominację na dowódcę pospolitego ruszenia w randze generała jednak w wojsku nigdy nie służył i żadnej roli na polu walki nie odegrał. Był członkiem Wydziału Potrzeb Wojskowych i zastępcą członka Rady Najwyższej Narodowej oraz członkiem Sądu Kryminalnego Wojskowego. Po Powstaniu,na znak protestu wobec polityki Tadeusza Kościuszki,zwłaszcza w sprawie biskupa Skarszewskiego, zrezygnował z urzędów i wyjechał do Francji gdzie był aktywnym działaczem Deputacji Polskiej w Paryżu. Zwalczał ideę powołania Legionów Polskich we Włoszech i osobiście gen. J. H Dąbrowskiego. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego wrócił do kraju. Pracował w administracji i sądownictwie. Był prezesem izby wojskowej lelowsko-siewierskiej oraz prezesem komisji egzekucyjnej na powiaty lelowski i siewierski. 6 marca 1809 roku w wieku 54 lat zmarł w Wysokiej Pilickiej [Wysoka koło Łaz]. Powodem śmierci była puchlina wodna. Pochowany został na cmentarzu w Chruszczobrodzie. Był właścicielem Rudnik koło Włodowic oraz Wysokiej gdzie tamtejszy pałac ozdobił rzeźbami i obrazami zakupionymi podczas pobytu za granicą.

10 kwietnia 1809 na terytorium Księstwa Warszawskiego wtargnął 7 korpus pod dowództwem brata cesarzowej Austrii arcyksięcia Ferdynanda d'Este. Na jego rozkaz tego samego dnia z Krakowa wyruszyła brygada austriacka dowodzona przez gen. Bronovacky'ego w celu zajęcia twierdzy jasnogórskiej.14 kwietnia 1809 wojska austriackie zajęły Pilicę. Głowne siły ruszyły pod Częstochowę a pozostawiony w miasteczku garnizon przez kilka tygodni wyniszczał go ogałacając z zasobów żywnościowych. Dopiero po 17 maja,po ustąpieniu Austriaków spod Częstochowy dowodzący obroną twierdzy mjr Stuart siłami 5 pułku zaatakował garnizony w Koziegłowach i Pilicy przeganiając z nich wojska austriackie. Po zawarciu traktatu w Schonbrun ,od października 1809 r., miasto i cały powiat pilicki zostały włączone do departamentu krakowskiego. Dekretem królewskim z 17 kwietnia 1810 roku powiaty pilicki i lelowski zostały przeniesione z departamentu kaliskiego do departamentu krakowskiego.

Dla zbliżenia nowych departamentów do równowagi z dawnemi,i dla wzaiemney w podziale dogodności,dwa dawnieysze powiaty Pilicki i Lelowski, z departamentu Kaliskiego włączone bydź maią do Krakowskiego Departamentu... obrani z powiatów Lelowskiegio i Pilickiego posłowie,w rzędzie Posłów Departamentu Krakowskiego na posiedzeniu Seymowym zasiadać będą. [17.04.1810]

W 1812 roku prezesem powiatu pilickiego i posłem na sejm Księstwa Warszawskiego był Maksymilian Bończa Skarżyński. W wyniku klęski Napoleona w Rosji w tym samym roku nastąpił upadek Księstwa Warszawskiego. W styczniu 1813 na teren Księstwa Warszawskiego wkroczyły wojska rosyjskie. Rządy przejęła Tymczasowa Rada Najwyższa Księstwa Warszawskiego. 3 maja 1815 Kongres wiedeński dokonał podziału Księstwa i utworzył Królestwo Polskie.

Po likwidacji Księstwa Warszawskiego, zgodnie z ustawą konstytucyjna z 27 listopada 1815r. Zmniejszono ilość okręgów administracyjnych niższego szczebla tworząc obwody. Powiaty pilicki, lelowski i olkuski zostały połączone w jeden obwód [cyrkuł], w departamencie krakowskim Królestwa Polskiego. Na czele obwodu stał komisarz. Obwody dzieliły się na miasta z burmistrzem i gminy z wójtem stojącymi na czele lokalnych struktur władzy. Obwód olkuski podzielono na trzy powiaty:olkuski,pilicki i lelowski ale nazwa ta oznaczała jedynie okręg wyborczy. W 1816 departament krakowski przekształcony został w województwo krakowskie Królestwa Polskiego. Do roli stolicy województwa kandydowała również Pilica.

*W kościele w Irządzach znajduje się epitafium:

Danielowi Rayskiemu

Komisarzowi administracyjnemu*Radcy Wojewódzkiemu

Sędziemu pokoju*Kawalerowi Orderu św.Stanisława 3 klasy*

najlepszemu małżonkowi oycu ur.1775r.+1839 przywiązana

żona wraz z dziećmi pomnik ten położyła

Powiat pilicki w 1827r.