Samoloty Bartel
O Pilicy » Żyli wśród nas » Ludzie nauki i techniki » prof.Ryszard Bartel » Samoloty Bartel
Projekt powstał podczas pobytu R.Bartla we Francji. Był inspirowany francuskim myśliwcem Nieuport Delage. Pierwowzór był jednak półtorapłatem a BM-1 górnopłatem o konstrukcji drewnianej, z kadłubem półskorupowym, ze stałym podwoziem i z charakterystycznym zastrzałem łączącym płat z podwoziem. projekt został zgłoszony na konkurs ogłoszony w październiku 1924 r. przez Departament IV Żeglugi Powietrznej na projekt płatowca, w którym zajął pierwsze miejsce w grupie myśliwców jednomiejscowych, zajmując w klasyfikacji ogólnej 4 miejsce i uzyskując III nagrodę w wysokości 1000 zł. Ryszard Bartel oznaczył projekt jako BM-1. Zgodnie z warunkami konkursu przewidywano zamówienie dwóch prototypów i liczącej 10 sztuk serii próbnej a następnie produkcji seryjnej. W preliminarzu budżetowym Departament IV Żeglugi Powietrznej na 1926 r. przewidywano zamówienie w WWS ”Samolot”, w której pracował konstruktor,100 samolotów myśliwskich, prawdopodobnie chodziło o projekt Bartel BM-1 jednak do realizacji tego zamierzenia nie doszło. Konstrukcja: Jednomiejscowy górnopłat zastrzałowy o konstrukcji drewnianej.Kadłub półskorupowy. Kabina odkryta. Podwozie klasyczne stałe, o nowatorskim powiązaniu płata z podwoziem.
Rozpiętość- 11,0 m, długość- 7,0 m, wysokość- 3,0 m, powierzchnia nośna- 22,0 m2. Masa własna- 1020 kg, masa użyteczna- 480 kg, masa całkowita- 1500 kg. Silnik- rzędowy Hispano-Suiza o mocy 331 kW (450 KM). Prędkość max- 285 km/h.. Uzbrojenie- 4 stałe karabiny maszynowe (2 w skrzydłach i 2 zsynchronizowane).
Zaprojektowany został w 1926 r. jako samolot szkolny W pracach konstrukcyjnych brali udział: inż. J. Teisseyre, techn. J. Medwecki, i inż. Z. Nowakowski. Konstruktor położył nacisk na standaryzację wymiarów surowców- blach i rur, oraz części dlatego cechą charakterystyczną jego projektów są identyczne skrzydła górne i dolne, a stąd większa rozpiętość dolnego płata. Budowę prototypu rozpoczęto w sierpniu 1926 r., a jego oblot nastąpił w grudniu. Na początku 1927 r. samolot przeszedł próby fabryczne, które wykazały poprawne własności pilotażowe. Samolot nie wszedł jednak do produkcji gdyż stwierdzono możliwość zmian konstrukcyjnych. Doświadczenia wykorzystano przy zaprojektowaniu samolotu szkolnego Bartel BM-4. Prototyp BM-2 nie był używany i został skasowany. Konstrukcja: Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej. Płaty drewniane, kryte od dołu i na nosku sklejką, reszta płótnem. Skrzydła górne i dolne identyczne, wzajemnie wymienne. Lotki na całej rozpiętości skrzydeł, kryte sklejką. Kadłub konstrukcji drewnianej, kryty sklejką oprócz przodu pokrytego blachą aluminiową. Kabiny odkryte. Usterzenie klasyczne. Podwozie klasyczne stałe.
Pierwszy konkurs na projekt płatowca, ogłoszony w październiku 1924 r. przez Departament IV Żeglugi Powietrznej, nie dał rozstrzygnięcia w klasie szkolnych samolotów przejściowych. IBTL ogłosił w czerwcu 1926 r. drugi konkurs wyłącznie na samolot treningowy zdolny do wykonywania pełnej akrobacji. Wyniki zostały ogłoszone w grudniu 1926 r. Pierwsze miejsce zajął zgłoszony przez zakłady WWS ”Samolot”, projekt BM-3. W projekcie również zastosowano daleko posuniętą standaryzację części. Skrzydła dolne i górne, lotki, połówki usterzenia poziomego byty wzajemnie wymienne. Dźwigary i okucia były identyczne. We wrześniu 1927 r. zamówiono dwa prototypy. Kryzys finansowy wytwórni w 1927 r. oraz zaangażowanie mocy w prace Prace nad prototypem Bartel BM-4 opóźniły rozpoczęcie realizacji zamówienia, które miało zostać zakończone w lutym 1928 r. Tymczasem konstruktor, korzystając z doświadczeń zdobytych przy budowie samolotów Bartel BM-2 i Bartel BM-4 zaproponował nowy ulepszony model oznaczony Bartel BM-5, który miał zastąpić model BM-3. Propozycja została przyjęta więc zlecenie budowy prototypu BM-3 anulowano. Konstrukcja: Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji całkowicie drewnianej.Kabiny załogi usytuowane daleko w tyle.
Konstrukcja był to rozwinięciem modelu Bartel M-2. W pracach konstrukcyjnych nad tym samolotem brali udział: techn. J. Medwecki, i inż. Z. Nowakowski. BM-4 również charakteryzowała wzajemna wymienność skrzydeł górnych i dolnych oraz standaryzacja części i materiałów. Budowę prototypu rozpoczęto w kwietniu 1927 r. a oblatany został w grudniu 1927 r. Samolot okazał się udany. Pierwszy prototyp BM-4b został ofiarowany przez rząd polski królowi Afganistanu Aman-Ullachowi, podczas jego wizyty w Polsce w maju 1928 r. W kwietniu 1928 r. został oblatany drugi prototyp z innym silnikiem. Bartel BM-4 był pierwszym polskim samolotem produkowanym seryjnie.W zimie 1928/1929 r. wytwórnia zbudowała 22 samoloty BM-4a dla polskiego lotnictwa wojskowego z przeznaczeniem do szkół lotniczych. W 1928 r. zbudowano prototyp BM-4c z silnikiem firmy Lorraine. Była to rajdowa wersja samolotu, przeznaczona do wykonania rajdu po Europie w celu zaprezentowania silnika. Lot nie odbył się z braku funduszy a samolot służył wytwórni do lotów służbowych. Mimo likwidacji wytwórni WWS ”Samolot” samolot BM-4 był nadal rozwijany. W 1930 r., po likwidacji wytwórni, dokumentacja samolotu BM-4 została przekazana do PWS gdzie przenióśł się Ryszard Bartel. Tam w 1931 r. powstała wersja tego samolotu oznaczona BM-4h z silnikiem rzędowym. Prototyp został oblatany w sierpniu 1931 r. W latach 1932-1933 w PWS wyprodukowano 50 BM-4h dla lotnictwa wojskowego. W 1936 roku lotnictwo wojskowe przekazało 23 znajdujące się w użyciu samoloty BM-4 ośrodkom Lotniczego Przysposobienia Wojskowego i aeroklubom. Samoloty te były stopniowo wycofywane z użycia, lecz część z nich przetrwała do wybuchu wojny. Przynajmniej cztery samoloty było używane do lotów łącznikowych we wrześniu 1939 r. Samolot BM-4 miał opinie bardzo bezpiecznego. W trakcie użytkowania zdarzyły się tylko dwa wypadki śmiertelne. Łącznie zbudowano 74 samoloty wszystkich wersji. Konstrukcja: Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.Płaty z dźwigarami skrzynkowymi. Nosek i dół płatów do tylnego dźwigara kryte sklejką, reszta płótnem. Płat górny identyczny z dolnym. Kadłub o przekroju prostokątnym, drewniany, kryty sklejką. Przód i góra kadłuba kryte blachą aluminiową. Kabiny odkryte.
Makieta Bartel BM 4 H Leszka Białego
You Tube; autor: bogusw01
You Tube; autor: bogusw01
W opracowaniu dokumentacji BM-5 brali udział: Z. Nowakowski, J. Medwecki, S. Nowkuński. Była rozwojowa wersja projektu Bartel BM-3 wykorzystująca doświadczenia uzyskane podczas budowy samolotu szkolnego Bartel BM-4. Budowę prototypu rozpoczęto w marcu 1928 r a został oblatany w sierpniu tego roku W kwietniu 1929 r. oblatany został drugi prototyp BM-5b z mocniejszym silnikiem w celu zwiększenia przydatności samolotu do wykonywania akrobacji.W latach 1929-1930 zbudowano po 20 samolotów wersji BM-5a i BM-5b oraz 30 BM-5c. Łącznie zbudowano 72 samoloty wszystkich wersji. Kilka BM-5a spłonęło w pożarze wytwórni we wrześniu 1929 r. 5 szt. samolotów BM-5c użytkowano od 1930 r. w Morskim Dywizjonie Lotniczym w Pucku. Samoloty te czasem oznaczano BM-300. Kilka egzemplarzy BM-5 dotrwało do wrześniu 1939 r.Konstrukcja: Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji całkowicie drewnianej. Płaty kryte sklejką i płótnem. Dźwigary skrzynkowe. Kadłub kryty sklejką. Przednia część kadłuba pokryta zdejmowanymi osłonami z blachy aluminiowej. Kabiny odkryte.Podwozie klasyczne stałe.
Projekt opracowano w 1929 r. Prototyp BM-6a1 został oblatany w kwietniu 1930 r. Próby w locie wykazały konieczność przeprowadzenia modyfikacji konstrukcji. Zmodyfikowany BM-6a2, oblatany lipcu tego roku i wykazał dobre własności pilotażowe. We wrześniu 1930 r. samolot był demonstrowany w Bukareszcie, podczas konkursu samolotów myśliwskich. W 1931 r. model BM-6a2 przeszedł próby w locie i został przekazany do użytkowania do Wyższej Szkoły Pilotażu w Grudziądzu, a następnie do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Dęblinie. Departament Lotnictwa zamierzał zakupić 23 samoloty. Pożar w wytwórni, a następnie jej upadek, uniemożliwiły realizację zamierzenia. Wytwórnia PWS, która przejęła częściowo produkcję wytwórni WWS ”Samolot”, nie podjęła prac nad BM-6b. Prototypy używane były w szkolnictwie do 1933 r. Konstrukcja: Jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej. Płaty kryte sklejką i płótnem. płócienna. Kadłub kratownicowy, spawany z rur stalowych, kryty płótnem. Przód oraz góra kadłuba kryte blachą aluminiową. Kabina odkryta.
W 1974-1978 r. Ryszard Bartel opracował projekt samolotu akrobacyjnego Bartel BM-7 stanowiący pomniejszoną kopię Bartel BM-6. W projekcie zmieniono konstrukcje podwozia na nożycowe. Przewidywano zastosowanie silników o mocy od 180 do 220 KM. BM-7 miał odznaczać się łatwością pilotażu, możliwością wykonywania wszystkich figur wyższego pilotażu. Przedsięwzięcie mogło być zrealizowane w krótkim czasie, stosunkowo niewielkim nakładem kosztów. Projekt został przedstawiony do oceny i zaopiniowania w APRL. Propozycja budowy samolotu akrobacyjnego spotkała się z obojętnym przyjęciem i projekt nie został skierowany do realizacji. Konstrukcja: Jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej. Skrzydła drewniane, pokryte płótnem i częściowo sklejką. Kadłub stanowiła kratownica spawana z rur stalowych pokryta płótnem. Osłona silnika i przodu kadłuba z blachy aluminiowej lub duralowej. Kabina w BM-7a odkryta, a BM-7b i BM-7c zakryta. Podwozie klasyczne stałe.