Zygfryd Bartel

Zygfryd Alfons Piotr Bartel urodził się 31 stycznia 1899 r. w Sławniowie.¹ Ojciec -Herman Bartel (ur.1861) – był urzędnikiem pracującym w przemyśle. Matką była Salomea z Borgów. Jego braćmi byli Ryszard Bartel oraz malarz Bronisław Bartel. Był w grupie uczniów 7-klasowej Szkoły Realnej Witolda Wróblewskiego w Warszawie (potem Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Czackiego), którzy postanowili prosto z wakacyjnego obozu wędrownego wstąpić do Strzelców i 8 sierpnia 1914 w Miechowie został przyjęty do służby jako członek Patrolu Skautowego Pierwszej Kompanii Kadrowej. Przyjął wówczas pseudonim ps. „Hasling”. ²

Oto wspomnienia Zygfryda Bartela: 14 sierpnia 1914 roku wkraczamy do Kielc, Chciało się płakać i śmiać naprzemian z radości, gdyśmy widzieli z jaką rzewną dumą i jakby niedowierzaniem patrzyli na nas Kielczanie. Wielu z nich płakało. Wszakże patrzyli na oddział wojska polskiego, który z pieśnią na ustach i hardem spojrzeniem zajmuje miasto dopiero co opuszczone przez Rosjan. Maszerowaliśmy na dworzec, Była godzina 4 po południu. Rozkwaterowaliśmy się na dworcu, zakrzątnęliśmy się koło obiadu. Wtem, gdy w najlepsze zapychamy się krakowską kiełbasą i chlebem kieleckim, pada strzał - po nim drugi i słyszymy terkot karabinu maszynowego. Kule brzęczą wokoło jak osy. To ulicą od strony miasta w kierunku dworca podjechał samochód nieprzyjacielski z karabinem maszynowym i zasypuje dworzec gradem kul. Z naszej strony odpowiedzieliśmy natychmiast tak gęstym ogniem, że samochód zawrócił i począł uciekać. W nocy opuściliśmy dworzec i zajęliśmy pod miastem folwark Czarnówek. Noc przeszła spokojnie, dopiero między 8-mą a 9-tą rano w dzień Wniebowstąpienia N.M.P. odezwaly się działa rosyjskie i pierwsze granaty zaryły się koło folwarku. Równocześnie zauważyliśmy, że kawalerja rosyjska rusza w kierunku folwarku. Nasi chłopcy rozsypali się w tyralierę i zaczęli grzmocić do Moskali ile wlezie. A widocznie dobrześmy ich prażyli, bo zaraz pokazali nam ogony końskie i zwiali, Za drugim razem, gdy ponownie chcieli próbować szczęścia, rozpędziła ich nasza „kawalerja", to jest 50 Sokołów. Rosjanie, widząc, że nie dadzą sobie w ten sposób rady z nami, zwrócili najpierw ogień artylerji na naszych Sokołów, a gdy ci się wycofali, z całą siłą zaczęli bombardować nasz folwark. Początkowo granaty ryły dziury przed i za folwarkiem, lecz wkrótce i folwark znalazł się pod celnym ogniem granatów i szrapneli, które, jakby z jakąś złością, rozrywały się tuż nad nami. Zaczynało być naprawdę gorąco. Okropna złość człeka brała dlatego, że musieliśmy najpierw patrzeć bezsilnie na widoczną jak na dłoni artylerię nieprzyjaciela, a nie mogliśmy jej nic zrobić, bo własnej artylerji nie mieliśmy, a tembardziej dlatego, że musieliśmy następnie wycofywać się z folwarku. I cofała się wiara spokojnie, linją tyraljerską , nic sobie nie robiąc z granatów i szrapneli. A nie raz lotki szrapnelowe dudniły wokoło człeka i nieraz granat sypał prawie w oczy ziemią i żelazem. Komendant, ze szpicrutą w ręku, z żelaznym spokojem szedł ostatni. Podano Mu konia, by wcześniej wyszedł z pod ognia – odmówił. Chciał iść ze swoimi chłopakami. Chciał dać Sobą przykład nam wszystkim. I jak tu nie kochać takiego Wodza, jak nie iść za Nim w ogień - tak sobie śpiewały serca nasze i tak śpiewają po dziś dzieli. ³

Dalsze losy patrolu przedstawił Antoni  Duszek: W końcu kwietnia 1915 roku Oddział z rozkazu Komendanta począł się likwidować przydzielając nas do piechoty do 2-go pułku, później 5-go pułku Leg. Polskich⁴ do I bataljonu 4-ej kompanji […].⁵ Członkowie patrolu skautów zostali później odznaczeni przez Józefa Piłsudskiego odznaką pamiątkową Pierwszej Kompanii Kadrowej. ⁶

1918. Obronę przeciwgazową w Wojsku Polskim II Rzeczypospolitej zaczęto organizować w 1918 r. w ramach ówczesnego Ministerstwa Spraw Wojskowych, powołanego przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego dekretem z dnia 26 października 1918 r., jeszcze przed ogłoszeniem niepodległości, a zorganizowanego przez przetworzenie Komisji Wojskowej. 11 listopada 1918 r. w strukturze MSWojsk został sformowany Inspektorat Artylerii, któremu podporządkowano jednostki artyleryjskie a 13 listopada 1918 r. powołany został Departament Techniczno-Artyleryjski. W skład departamentu wchodziły sekcje: ogólna (kancelaria), zaopatrzenia, broni, amunicji. Od grudnia 1918 r. w oficjalnych dokumentach Departament Techniczno-Artyleryjski ujmowany był jako Departament Artyleryjski. 10 grudnia 1918 roku została powołana Sekcja Chemiczna Departamentu Artyleryjskiego. W jej strukturach znalazły się wydziały: materiałów wybuchowych, gazów oraz pirotechniczny. Jednym z zadań sekcji było zaopatrywanie nowo formowanych jednostek w środki obrony przeciwgazowej.

1919. W styczniu 1919 r. w skład Departamentu Artyleryjskiego wchodził sekcja chemiczna, która dzieliła się na wydziały: materiałów wybuchowych, materiałów pirotechnicznych oraz gazów bojowych i zajmowała się m.in. problematyką obrony przeciwgazowej. W związkach taktycznych i oddziałach znajdowali się oficerowie i podoficerowie gazowi, których do służby w siłach zbrojnych, w zakresie przeciwchemicznym, przygotowywała utworzona na przełomie lipca i sierpnia 1919 r. w Warszawie specjalistyczna Szkoła Gazowa. Początkowo miała ona swoją siedzibę na Powązkach a w grudniu 1919 roku przeniesiono ją do porosyjskich koszar przy ulicy Ludnej. Pod nr. 11 działał Instytut Przeciwgazowy, a pod nr. 13 i 15 – Instytut Techniczny Uzbrojenia. Zaadoptowany budynek pozwolił na odpowiednie zorganizowanie sal wykładowych i muzeum gazowego oraz na zakwaterowanie podoficerów i 50 oficerów -słuchaczy dziesięciodniowych kursów informacyjnych w zakresie użycia broni chemicznej i obrony przed nią. ⁷ Zadaniem Szkoły było również prowadzenie kursów gazowych dla oficerów i podoficerów wszystkich rodzajów broni, szkolenie oficerów i instruktorów walki gazowej oraz organizowanie różnego typu kursów informacyjnych dla strażaków, kolejarzy, policjantów i Polskiego Czerwonego Krzyża. W okresie wojny polsko-rosyjskiej uczestnikami kursów byli m.in. podchorążowie, którzy po ukończeniu szkolenia otrzymywali stopień oficerski. Do 1920 r. instancją nadrzędną względem Szkoły była Sekcja Chemiczna Departamentu Artylerii.

1920. W marcu, w związku z trwającymi działaniami wojennymi, nastąpiła reorganizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych. Po przemianowaniu w maju 1920 r. Departamentu Artylerii w Departament Uzbrojenia, Sekcję Chemiczną tego Departamentu przemianowano na Wydział Chemiczno-Gazowy i rozszerzono zakres jego działania o problematykę naukowo-badawczą. Wydziałowi podlegały bezpośrednio Instytut Przeciwgazowy i Szkoła Gazowa, która w latach 1920-1922 funkcjonowała jako Centralna Szkoła Gazowa i prowadziła dłuższe -trzytygodniowe- kursy. 10 listopada 1920 r. została wydana Tymczasowa organizacja służby uzbrojenia,w której określono hierarchię oraz zadania służby uzbrojenia na poszczególnych szczeblach. Najwyższym organem tej służby w Wojsku Polskim został Departament V Uzbrojenia, któremu pod względem fachowym podlegały wszystkie formacje i cały personel służby. W Departamencie V utworzono wydziały: ogólny, broni i amunicji oraz kancelarię. W wydziale amunicji działał m.in. referat chemiczno-gazowy.

1921. Od 1921 r. Wojskowa Szkoła Gazowa prowadziła kursy siedmiotygodniowe, wyłącznie dla oficerów. 22 sierpnia Departament V Uzbrojenia przeformowano na Departament III Artylerii i Uzbrojenia, W jego skład weszły dotychczasowe wydziały: ogólnoorganizacyjny, broni, amunicji oraz nowe wydziały – artylerii (wydzielony z wydziału broni) i chemiczny (wydzielony z wydziału amunicji). Wydział Chemiczno-Gazowy Departamentu Uzbrojenia był w latach 1920-1921 instancją nadrzędną względem baonu chemicznego, sformowanego we wrześniu jako oddział obrony przeciwgazowej. Batalion stacjonował w Warszawie, na Powązkach, na terenie utworzonego 24 września 1919 roku Kościuszkowskiego Obozu Szkolenia Saperów, który był centralnym ośrodkiem szkolenia wojsk saperskich. ⁸ Batalion chemiczny składał się z dowództwa, sztabu, dwóch kompanii gazowych, kompanii miotaczy ognia i kompanii zapasowej. W skład batalionu wchodziły również: skład, warsztat batalionowy i sekcja taborowa. Utworzono w Warszawie na ul. Ludnej 11 Instytut Naukowo-Badawczy Ligi Obrony Powietrznej Państwa, w którym realizowano badania nad bronią chemiczną. Z inicjatywy oficera wojsk chemicznych, płk Adolfa Małyszko, utworzony został Społeczny Komitet Obrony Przeciwgazowej. Na terenie kraju powstały komitety regionalne skupiające działaczy organizujących szkolenie w lokalnych ośrodkach.

1922. Utworzono w Warszawie, na Żoliborzu, Chemiczny Instytut Badawczy (ChIB), dla którego wybudowano budynek, będący dzisiaj siedzibą Instytutu Chemii Przemysłowej. ChIB zajmował się m.in. przystosowaniem polskiego przemysłu chemicznego do potrzeb obrony kraju. Zmieniona została nazwa Wojskowej Szkoły Gazowej na Szkoła Broni Chemicznej, w której wprowadzono 5-miesięczne kursy dla oficerów broni, referentów operacyjnych i wyszkoleniowych oraz przyszłych dowódców. Od grudnia roku 1922 problematyką naukowo-badawczą w dziedzinie obrony przeciwgazowej zajmował się Instytut Badawczy Broni Chemicznej (IBBCh) mający swoją siedzibę w Warszawie przy ul. Ludnej 11. Była to utajniona placówka naukowa MSWojsk. w której prowadzono prace dotyczące ochrony wojsk przed bronią chemiczną. Instancją nadrzędną względem Instytutu był w latach 1922-1939 Wydział Chemiczno-Gazowy Departamentu Uzbrojenia. IBBCh tworzyły: pracownie fizyczna i chemiczna, dział dymowy oraz laboratorium kapsli i kapiszonów. Głównym zadaniem Instytutu były prace badawczo -doświadczalne nad metodami prowadzenia walki chemicznej i oraz sposobem wytwarzania amunicji chemicznej. Instytut przeprowadził szereg tajnych prac naukowo-badawczych, między innymi nad otrzymywaniem bojowych środków trujących oraz amunicji chemicznej. Opracowano metody produkcji m.in. chloropikryny, fosgenu i iperytu. Do największych osiągnięć Instytutu zalicza się opracowanie metody wytwarzania fluorooctanów -związków chemicznych o niezwykle toksycznych właściwościach. Instytut prowadził również szereg eksperymentów poligonowych nad skutecznością amunicji chemicznej. Opiniowaniem programu prac i oceną ich przebiegu zajmowała się Rada Wojskowa Instytutu Przeciwgazowego oraz Komitet Naukowy. 22 września 1922 odbyło się pierwsze posiedzenie Obywatelskiego Komitetu Obrony Przeciwgazowej. Przyjęto statut oraz regulamin powoływania komitetów miejscowych. Głównym celem działalności Komitetu było wybudowanie gmachu dla Instytutu Badawczego Broni Chemicznej z zebranych funduszy społecznych.

1923. Od tego roku Centralna Szkoła Gazowa funkcjonowała jako Szkoła Broni Chemicznej. ⁹ Uczelnię przeniesiono na ul. Gdańską 6 w Warszawie, do koszar 1. pułku saperów Legionów im. Tadeusza Kościuszki, który przeniósł się do Modlina. Kursy trwały pięć miesięcy a w szkole utworzono ćwiczebną kompanię chemiczną. Rozkaz ministra tego resortu z dnia 13 marca 1923 r. zalecał oficerom bezpośrednie włączenie się w organizowanie Komitetów Obrony Przeciwgazowej oraz inspirowanie i pobudzanie społecznej aktywności do ich zorganizowania. Por. Zygfryd Bartel służył w 62 pp, który wchodził w skład 15 Dywizji Piechoty a stacjonował w garnizonie Bydgoszcz, w koszarach imienia generała Franciszka Ksawerego Rymkiewicza przy ul. Warszawskiej. Był tam oficerem nadetatowym w Oficerskiej Szkole dla Podoficerów. ¹⁰

1924. Doświadczenia wojny 1920 roku, jako wojny manewrowej, sprawiły, że rozwój broni chemicznej nie był postrzegany priorytetowo. Rozkazem z 8 kwietnia 1924 r. przeniesiono batalion chemiczny z saperów do artylerii. Zygfryd Bartel opublikował wydawnictwo Broń chemiczna: (wojna gazowa), które do 1928 r. miało 6 wydań. 15 grudnia 1924 Obywatelski Komitet Obrony Przeciwgazowej podjął uchwałę w sprawie reorganizacji i zmiany nazwy na Towarzystwo Obrony Przeciwgazowej. Statut jako zadania Towarzystwa określił: wspieranie rządu i władz wojskowych w organizowaniu obrony przeciwgazowej; prowadzenie pracy szkoleniowo-propagandowej; pobudzanie społeczeñstwa do czynnego udziału w pracy przygotowawczej w zakresie obrony przeciwgazowej.

1925. 1 stycznia baon chemiczny został zredukowany. Na jego bazie utworzono ćwiczebną kompanię chemiczną przy Szkole Gazowej, zwaną też kompanią instruktorów. Jej przeznaczeniem było szkolenie szeregowych rezerwy dla formowanych na wypadek wojny jednostek broni chemicznej. Kadra kompanii miała jednocześnie stanowić zalążek nowo formowanych jednostek na czas wojny. ¹¹ Instancją nadrzędną względem kompanii chemicznej był Wydział Chemiczno-Gazowy Departamentu Uzbrojenia. Instytut Badawczy Broni Chemicznej przemianowany na Wojskowy Instytut Gazowy. W kwietniu 1925 r., z uwagi na ustalenia Konwencji Haskiej o niestosowaniu broni chemicznej, nastąpiła zmiana nazwy ze Szkoły Broni Chemicznej na Szkołę Obrony Przeciwchemicznej. W kwietniu 1925 roku Szkoła Broni Chemicznej ponownie przyjęła nazwę Szkoły Gazowej. ¹² W tym samym roku z Instytutu Badawczego Broni Chemicznej powstał Wojskowy Instytut Gazowy. Polsko-francuska spółka z o.o. Protekta, która powstała w roku 1923, ropoczęła w Radomiu produkcję masek przeciwgazowych popularnie -od nazwisk konstruktorów: Robert, Saunier, Cantot- nazywanych RSC, wzorowanych na francuskiej masce A.R.S. z 1917 r. Maski te w wojsku polskim nosiły oznaczenie wz. 24.

1926. Po przewrocie majowym, 1 czerwca, został rozformowany Generalny Inspektorat Artylerii, a 20 lipca 1926 r. rozformowano Departament Artylerii i Uzbrojenia, organizując, na bazie jego wydziału ogólnego oraz wydziału artylerii, samodzielny Wydział Artylerii, podporządkowany II wiceministrowi spraw wojskowych oraz Departament Uzbrojenia podporządkowany I wiceministrowi. W skład Departamentu Uzbrojenia wchodził Wydział Amunicji a dotychczasowy Wydział Chemiczny został, jako referat, włączony w jego skład. Oficerowie służby uzbrojenia stanowili odrębny korpus osobowy o nazwie „korpus oficerów i urzędników wojskowych służby uzbrojenia”. Żołnierze korpusu nosili na kołnierzach kurtek aksamitne patki barwy szmaragdowej z czarną wypustką, na kołnierzach płaszczy ukośne paski barwy szmaragdowej i czarnej (dolny i górny) oraz aksamitne otoki szmaragdowe na czapkach garnizonowych.

1927. Maski wz.24 produkowane w Radomiu charakteryzowały się słabą jakością, co spowodowało w lutym 1927 roku anulowanie rządowego zamówienia przez Ministerstwo Spraw Wojskowych. Efektem tego działania był upadek Spółki Protekta. W 1928 r. majątek firmy przejęło państwo tworząc wytwórnię państwową. Opracowano „Projekt organizacji broni chemicznej na czas wojny”. Zakładano w nim, że:

• w każdym pułku znajdzie się oficer gazowy pełniący rolę doradcy dowódcy pułku w sprawach walki i obrony przeciwgazowej, a do wykonywania zadań związanych z atakiem lub obroną z każdego batalionu lub dywizjonu zostanie wydzielonych 7 żołnierzy, którzy w liczbie 21 stworzą 3 drużyny odkażające,
• w sztabach Dywizji Piechoty i Brygady Kawalerii będzie oficer gazowy zaopatrujący oddział w sprzęt obrony i napadu, pełniący także rolę doradcy teehnicznego jednostki.
• w Armii doradcą dowódcy w sprawach walki i obrony gazowej oraz fachowym organem wykonawczym będzie Szef Broni Chemicznej,
• doradcą Naczelnego Wodza w sprawach walki i obrony przeciwgazowej będzie Szef Broni Chemicznej,
• ćwiczebna kompania chemiczna będzie zasadniczą jednostką organizacyjną i taktyczną broni chemicznej. ¹³

1928. Wojskowy Instytut Gazowy przekształcono w Wojskowy Instytut Przeciwgazowy, który pod tą nazwą działał do wybuchu wojny. WIP miał swoją siedzibę w Warszawie przy ul. Ludnej 11. Była to utajniona placówka naukowa MSWojsk. w której prowadzono szeroko zakreślone prace dotyczące ochrony wojsk przed bronią chemiczną. Prowadzono w nim badania właściwości bojowych środków trujących, m.in. związków fluoroorganicznych, iperytu siarkowego i luizytu, oraz prace dotyczące syntezy substancji toksycznych, odzieży ochronnej, materiałów sorpcyjnych i filtracyjnych, amunicji sygnałowej, toksykologii i odkażania. Wojskowy Instytut Przeciwgazowy współpracował z ChIB, Szkołą Obrony Przeciwgazowej i przemysłem. Opracowano wiele rodzajów sprzętu i zestawów do odkażania uzbrojenia, oporządzenia, umundurowania. Doprowadzono do produkcji bardzo dobrych masek przeciwgazowych i pochłaniaczy przeciwgazowych (dla ludzi, koni i psów) i środków wykrywania gazów. Uruchomiono produkcję środków dymnych, środków trujących i amunicji ze środkami chemicznymi, substancji do neutralizacji skażeń. Od 1928 roku maska RSC otrzymała zmodyfikowane nagłowie, umożliwiające regulację i lepsze dopasowanie do głowy i jako maski wz.24 produkowane były w Wojskowej Wytwórni Sprzętu Przeciwgazowego w Radomiu.Tam też prawdopodobnie powstawały puszki do nich. We wrześniu 1939 r. maska wz.24 była na wyposażeniu artylerii, kawalerii oraz jednostkach drugiego rzutu. Używana była również w organizacji paramilitarnej Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.Według Rocznika Oficerskiego 1928. ¹⁴ 10 lutego w Warszawie nastąpiło połączenie Towarzystwo Obrony Przeciwgazowej i Ligi Obrony Powietrznej Państwa. Powstała organizacja przyjęła nazwę: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Kpt. Zygfryd Bartel był wykładowcą w Szkole Gazowej(62 pp). Odznaczony był srebrny KrzyżemZasługi.

1929. W kwietniu 1929 roku zreorganizowano Departament Uzbrojenia, w którym ponownie wyodrębnionoWydział Chemiczny. W jego składzie znalazł się referatobrony przeciwgazowej. Instytut naukowy LOPP po przejęciu przez wojsko otrzymał nazwę Wojskowy Instytut Przeciwgazowy i poprzez Wydział Chemiczny podporządkowano I wiceministrowi Spraw Wojskowych a Szkołę Gazową podporządkowano II wiceministrowi Spraw Wojskowych. Wykładowcą obrony w Szkole Gazowej był kpt Zygfryd Bartel. Rok ten przyniósł dwa wydania jego kolejnego opracowania: Obrona przeciwchemiczna miast oraz artykułLotnictwo a bojowe środki chemiczne i obrona przeciwgazowa. ¹⁵ W Warszawie Komitet Stołeczny LOPP rozpoczął budowę Cywilnej Szkoły Obrony Przeciwgazowej. Kamień węgielny wmurowano 18 listopada 1929 r. Prace przerwano na poziomie fundamentów.

1930. W latach 1930-1934 ZG LOPP wydawał Biuletyn Gazowy Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Zygfryd Bartel był wykładowcą w Szkole Gazowej. ¹⁶

1931. Ukazało się wydanie książki Z. Bartela i Walerego Jasińskiego ¹⁷ Walka gazowa i obrona przeciwgazowa, która do 1934 r. miała 4 wydania. Od tego roku produkowano zmodyfikowaną maskę RSC/wz.24 przenoszoną w nowej, metalowej, puszce (tzw. długiej, polskiej) zamykanej na zacisk.

1932. Według Rocznika Oficerskiego 1932 Zygfryd Bartel służył w Szkole Gazowej. Odznaczony był: Krzyżem Niepodległości (po 1928) i srebrnym Krzyżem Zasługi.¹⁸ Ruszyła produkcja maski przeciwgazowa wz. 32. Był to całkowicie polski projekt drugiego typu maski produkowanego w niepodległej Polsce. Charakteryzowała ją bardzo wygodna część twarzowa. Na początku produkowano maski z parcianymi częściami twarzowymi. Później zastosowano materiał gumowany.

1933. W roku 1933, w ramach Szkoły Gazowej, kpt. Zygfryd Bartel wydał Pogadanki z obrony przeciwgazowej, które do 1939 r. miały 10 wydań. Wraz ze Stefanem Stanisławem Korolcem¹⁹ otrzymał patent nr nr 18798 na Filtr schronowy. Zastrzeżenie patentowe zgłoszono 28 kwietnia 1932 r. a patentu udzielono 19 sierpnia 1933 r. ²⁰

1934. 17 stycznia kpt. Z.Bartel, ponownie wraz ze Stefanem Korolcem, otrzymał patent nr 19572 na Maskę przeciwgazową z pochłaniaczem, na który zastrzeżenie patentowe zgłoszono 20 listopada 1931 r. ²¹

1935. W lipcu zreorganizowano Wydział Chemiczny Departamentu Uzbrojenia tworząc m.in referat obrony przeciwgazowej. WIP przemianowano na Instytut Przeciwgazowy, który działał do wybuchu wojny 1939 r. Prowadzono w nim badania właściwości bojowych środków trujących, w tym związków fluoroorganicznych, iperytu siarkowego i luizytu, prace dotyczące syntezy substancji toksycznych, odzieży ochronnej, materiałów sorpcyjnych i filtracyjnych, amunicji sygnałowej, toksykologii i odkażania. Rok ten przyniósł edycję kolejnych opracowań Zygfryda Bartela. W ramach Szkoły Gazowej ukazały się Pogadanki z obrony przeciwlotniczej, które do 1939 r. miały 4 wydania oraz Obrona przeciwlotnicza i zasady organizacji OPL biernej wnętrza kraju. Wziął on również udział w opracowaniu Vademecum obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej ludności cywilnej ze szczegółowym uwzględnieniem zasad ratownictwa przeciwgazowego. ²² Od 1935 r. do wybuchu wojny ZG LOPP wydawał czasopismo Przegląd Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej.

W grudniu 1935 r. w agresji przeciwko Abisynii, Włosi zastosowali broń chemiczną nad rzeką Takazze w pobliżu Makalle. W marcu 1936 r. dokonano ostrzału chemicznymi granatami moździerzowymi a w kwietniu 1936 r. w rejonie miast Dagabur i Sassabanech co wpłynęło na zwiększenie w wielu armiach działań mających na celu zapobieganie stratom z tego tytułu w przyszłych konfliktach .

1936. Na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych z 3 lipca utworzona została Wyższa Szkoła Lotnicza. Jej zadaniem było przeszkolenie oficerów przygotowujące ich do roli dowódców na wypadek wojny oraz do słuzby w sztabach lotniczych. Dla zdolniejsze absolwentów przewidywano rolę dowódców lotnictwa na szczeblu operacyjnym. Szkoła nie dawała tytułu oficera dyplomowanego. Projekt obsady stanowisk w Wyższej Szkole Lotniczej przewidywał kpt. dypl. Zygfryda Bartela jako wykładowcę obrony przeciwlotniczej. ²³Dekretem Prezydenta RP z 4 lipca 1936 roku został powołany do życia Inspektorat Obrony Powietrznej Państwa, któremu, w ścisłej współpracy z Ministrem Spraw Wojskowych, powierzono zorganizowanie i przygotowanie obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej. Inspektorat, podlegał bezpośrednio Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych. Poza kwestiami czynnej i biernej obrony przeciwlotniczej, IOPP zajmował się także niektórymi zagadnieniami z dziedziny lotnictwa. Nieprecyzyjne rozgraniczenie kompetencji doprowadziło jednak do poważnych tarć między inspektorem a szefem Dowództwa Lotnictwa. Płk Marian Romeyko ²⁴ wspomina: Na szczęście pozwolono na dobór oficerów według własnego uznania. Zostałem „dochodzącym” drugim oficerem, dano nam pułkownika Kedziora, przydzielono doskonałego znawce spraw lotniczych, majora dyplomowanego Mariana Jureckiego; ze sztabu dowództwa okręgu korpusu przyszedł fachowy referent, mjr dyplomowany Jerzy Zaremba. Wreszcie udało się zdobyc wybitnego fachowca z dziedziny obrony przeciwgazowej, majora Zygfryda Bartla […] ²⁵ Mjr uzbr. Zygfryd Bartel został kierownikiem referatu w Wydziale Operacyjnym Inspektoratu Obrony Powietrznej Państwa. W roku 1936 wydał Zachowanie się ludności cywilnej przed napadem, podczas napadu lotniczego i po napadzie: (krótki zarys). Opracowanie to miało do 1939 r. 6 wydań. Od 1935/36 roku w Wojskowej Wytwórni Sprzętu Przeciwgazowego w Radomiu produkowano maski wz. 32. Pierwsze egzemplarze trafiły do WP jako etatowe w 1936 roku i z tego też roku pochodzi instrukcja ich użytkowania i konserwacji. Na początku produkowano je z parcianymi częściami twarzowym Później wprowadzono materiał gumowany. Do noszenia masek wz. 32 przeznaczona była brezentowa torba z parcianym paskiem naramiennym.

1937. W wojnie japońsko-chińskiej, w latach 1937-39 użyto broni chemicznej, m.in. bomb i pocisków artyleryjskich z ładunkami chemicznymi oraz świec dymnych wydzielających trujące związki, m.in. przy atakach na schrony i tunele. Doświadczenia z tych konfliktów wpłynęły niewątpliwie na zmiany w polskiej doktrynie wojennej, intensyfikacje szkolenia oraz modernizacji uzbrojenia.

1938. Ukazał się podręcznik Chemia i technika odkażania autorstwa Sergieja Nikolaeviča Èlmanoviča, który był, dokonanym przez Z.Bartela, tłumaczeniem książki Chimija i tiechnika degazacii.

1939. W obliczu nadchodzącego konfliktu niosącego zagrożenie gazowe prowadzono różne kursy dla instruktorów obrony przeciwgazowej, oficerów i referentów gazowych, straży pożarnych, sióstr miłosierdzi. Przeszkolono kilka tysięcy oficerów. Stan liczbowy jednostek obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowejwynosił latem około 8000 żołnierzy, a w planach mobilizacyjnych przewidywano znaczne zwiększenie tej liczby. Na początku 1939 r. wprowadzone zostało w Dowództwach Okręgu Korpusu stanowisko kwatermistrza, któremu podporządkowane zostały szefostwa, w tym szefostwo uzbrojenia. W skład sztabu dywizji wchodził szef służby uzbrojenia.. W pułku piechoty do służby uzbrojenia zaliczany był oficer przeciwgazowy, w każdym batalionie jeden podoficer przeciwgazowy. Maski wz.32 były drogie i do sierpnia 1939 r. pozostawały, w większości, w magazynach jako sprzęt mobilizacyjny i dopiero wraz z ogłoszeniem mobilizacji wydano je jako maski podstawowe.W marcu 1939 r. Zygfryd Bartel służył, w stopniu majora uzbrojenia, w Inspektoracie Obrony Powietrznej Państwa. Nie udało mi się ustalić jego wrześniowych losów. 29 grudnia 1939 r. w Paryżu mjrBartel, jako kierownik referatu w Wydziale Operacyjnym Inspektoratu Obrony Powietrznej Państwa, przedstawił sprawozdanie w myśl „Instrukcji w sprawie rejestracji faktów, uwag i spostrzeżeń, dotyczących przygotowań i działań wojennych”, z czego wynika, że przedostał się na Zachód gdzie służył w Polskich Siłach Zbrojnych.

Po wojnie powrócił do kraju. Tu również jego dalsze losy to dla mnie praktycznie biała plama. Ożenił się z Jadwigą z d. Baraniecką (zm. 05 stycznia 1987). Mieli dwoje dzieci. Zmarł w 1972 r.